پوکی استخوان یا استئوپوروز، یکی از بیماریهای خاموش و شایع دوران میانسالی و سالمندی است که به تدریج باعث کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگیهای استخوانی میشود. این بیماری معمولاً بدون علامت ظاهر میشود و تا زمان بروز شکستگی، فرد از وجود آن بیخبر است. با توجه به تأثیرات گسترده پوکی استخوان بر کیفیت زندگی، استقلال فردی، و هزینههای درمانی، پیشگیری از آن اهمیت حیاتی دارد. روز جهانی پوکی استخوان هر ساله در تاریخ ۲۰ اکتبر (۲۸ مهرماه) برگزار میشود. این روز با هدف افزایش آگاهی عمومی، تشویق به غربالگری، و ارتقاء رفتارهای پیشگیرانه در سراسر جهان گرامی داشته میشود. شعار جهانی سال ۲۰۲۵ برای این روز «It’s Unacceptable!» است، که بر ضرورت اقدام فوری در برابر بحران قابل پیشگیری پوکی استخوان تأکید دارد. چرا پیشگیری از پوکی استخوان ضروری است؟ شیوع بالا: بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در جهان به پوکی استخوان مبتلا هستند. عوارض جدی: شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان، بهویژه در لگن، ستون فقرات و مچ دست، میتوانند منجر به ناتوانی، بستری شدن طولانیمدت، یا حتی مرگ شوند. هزینههای درمانی بالا: درمان شکستگیها و توانبخشی پس از آن، بار مالی سنگینی بر نظام سلامت و خانوادهها وارد میکند. تشخیص دیرهنگام: تا ۸۰٪ از بیماران مبتلا به شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان، هیچگونه پیگیری تشخیصی یا درمانی دریافت نمیکنند.
راهکارهای پیشگیری از پوکی استخوان
-
تغذیه مناسب کلسیم: مصرف روزانه لبنیات، سبزیجات برگسبز، بادام، کنجد و ماهیهای استخواندار. ویتامین D: قرار گرفتن در معرض نور خورشید، مصرف ماهیهای چرب، تخممرغ و مکملهای دارویی در صورت نیاز. پروتئین: رژیم غذایی متعادل با منابع پروتئینی مانند گوشت، حبوبات و تخممرغ برای حفظ سلامت عضلات و استخوانها.
-
فعالیت بدنی منظم ورزشهای تحمل وزن مانند پیادهروی، دویدن، رقص، و تمرینات مقاومتی باعث تقویت استخوانها میشوند. تمرینات تعادلی مانند یوگا و تایچی به کاهش خطر زمینخوردن و شکستگی کمک میکنند.
-
سبک زندگی سالم ترک سیگار و الکل: مصرف دخانیات و الکل با کاهش تراکم استخوان مرتبط است. کاهش مصرف نوشابههای گازدار: فسفر زیاد در نوشابهها میتواند جذب کلسیم را مختل کند. مدیریت وزن: چاقی یا لاغری شدید هر دو میتوانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهند.
-
غربالگری و تشخیص زودهنگام انجام تست تراکم استخوان (DEXA scan) برای افراد در معرض خطر، بهویژه زنان یائسه و مردان بالای ۶۵ سال. بررسی سابقه خانوادگی، مصرف داروهای خاص (مانند کورتون)، و بیماریهای زمینهای.
گروههای در معرض خطر:
زنان یائسه به دلیل کاهش سطح استروژن افراد با سابقه خانوادگی پوکی استخوان بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن مانند دیابت، آرتریت روماتوئید، یا بیماریهای گوارشی مصرفکنندگان طولانیمدت داروهای کورتونی افراد کمتحرک یا دارای رژیم غذایی نامناسب
نقش آموزش و آگاهیبخشی آگاهی عمومی درباره پوکی استخوان و راههای پیشگیری از آن:
یکی از مؤثرترین ابزارهای کاهش شیوع بیماری است. کمپینهای اطلاعرسانی، آموزش در مدارس، مراکز درمانی، و رسانهها میتوانند رفتارهای سالم را در جامعه نهادینه کنند. همچنین، آموزش به بیماران و مراقبین سلامت در زمینه تغذیه، ورزش، و مصرف داروها، نقش مهمی در مدیریت بیماری دارد.
اقدامات سازمانی و ملی در ایران:
همزمان با روز جهانی پوکی استخوان، هفته ملی سلامت استخوان و عضلات از ۲۶ مهر تا ۲ آبان برگزار میشود. در این هفته، وزارت بهداشت و سایر نهادهای مرتبط، برنامههایی برای ارتقاء سواد سلامت، غربالگری رایگان، و آموزش عمومی اجرا میکنند. هدف این پویشها، جلب توجه به سلامت استخوانها، تشویق به رفتارهای پیشگیرانه، و کاهش بار بیماری در سطح ملی است.
جمع بندی:
پوکی استخوان بیماریای خاموش اما قابل پیشگیری است. با تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم، سبک زندگی سالم، و غربالگری بهموقع، میتوان از بروز آن جلوگیری کرد یا روند آن را کند نمود. روز جهانی پوکی استخوان، یادآور مسئولیت فردی و اجتماعی ما در حفظ سلامت استخوانهاست. بیتوجهی به این موضوع، نهتنها سلامت فردی را تهدید میکند، بلکه بار سنگینی بر خانواده و نظام سلامت وارد میسازد.
راهنماهای پیشگیری از پوکی استخوان
Osteoporosis or osteoporosis is one of the silent and common diseases of middle age and old age, which gradually decreases bone density and increases the risk of bone fractures.